الگوی نوین «ملت-دولت» سازی
ملت-دولت (Nation-State) نوع خاصی از دولت است که در آن یک دستگاه سیاسی در قلمروی ارضی معینی حق حاکمیت دارد و می‌تواند این حق را با قدرت و اقتدار خود پشتیبانی کند که معنای آن مستقل از دولت ملی است. درواقع ملت-دولت شکل خاصی از دولت‌سازی است که مشروعیت خود را از اعمال حاکمیت به نام یک ملت در واحد سرزمینی با حاکمیت کسب می‌کند.
اما از همه این تعاریف که بگذریم، مهم این است که ملت-دولت مدلی است که همه جوامع پیشرفته به‌دنبال اجرا یا تقویت آن هستند. این خواست در جوامعی که فاصله زیادی از تجربه حکومت‌های استبدای یا استعماری بر کشورشان می‌گذرد، بیشتر مشهود است. در واقع مردم‌سالاری و اعمال نظر مردم در حاکمیت رابطه مستقیمی با این مدل دارد. البته باید توجه داشت که اگرچه این یک شرط لازم است، اما کافی نیست. به عبارت دیگر کشوری که حتی حکومت مردم‌سالار داشته باشد الزاما نمی‌تواند ادعا داشته باشد که حتما در حال اجرا یا تقویت این مدل است. در مدل دولت‌سازی ملت-دولت؛ یکپارچگی سیاسی، استقلال از قدرت‌های خارجی، حاکمیت سرزمینی، برد سرزمینی قوانین واحد، مشارکت شهروندان در اداره کشور و توسعه اقتصادی و آموزشی عواملی هستند که برای سنجش میزان توسعه سیاسی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند.
درواقع، مفهوم ملت-دولت مفهومی است که به‌عنوان نمونه‌ا‌ی آرمانی به حل اینگونه بحران‌ها در فرایند پیدایش ملت-کشور اشاره دارد. از‌این‌رو می‌توان استدلال کرد که فرایند یاد شده در بسیاری از کشورهای جهان، حتی کشورهای پیشرفته اقتصادی در مسیر تحول و دگرگونی قرار داشته است.
مفهوم دولت- ملت، در حقیقت در پی آن است که پس از بیان ماهیت و چیستی این پدیده، حدود و مرزهای روابط میان مردم با حکومت و حاکمان را ترسیم و چگونگی ایفای تعهدات متقابل میان این دو عنصر اجتماعی و این دو بازیگر مهم صحنه سیاسی جامعه را تعیین و تبیین نماید.
مقام معظم رهبری به‌عنوان سیاستگذار ارشد کشور امسال را «سال دولت و ملت، همدلی و همزبانی» نامگذاری کرده‌اند. نامی که این سوال را به ذهن متبادر می‌کند که ایشان به‌دنبال چه نوع نظام‌سازی در آینده نزدیک و دور ایران -کشوری که برای رسیدن به قله‌های افتخار باید موانع سنگینی را ازپیش روی خود بردارد- هستند؟
ایشان در بیانات سال‌های گذشته، اشاره به پیچ تاریخی پیش روی ما داشته‌اند، فلذا این نوع نظام‌سازی بیشتر اهمیت پیدا می‌کند. معظم له در پیام نوروزی سال ۹۴ آرزوهای ملت ایران را اینگونه عنوان کرده‌اند: «آرزوهای بزرگ ما برای ملت در این سال، پیشرفت اقتصادی است؛ اقتدار و عزت منطقه‌ای و بین‌المللی است؛ جهش‌های علمی به‌معنای واقعی است؛ عدالت قضایی و اقتصادی است؛ و ایمان و معنویت است که از همه مهم‌تر و پشتوانه همه آن سرفصل‌های دیگر است.» درواقع ایشان در همان پیامی که نظام‌سازی دولت- ملت را مورد توجه قرار می‌دهند، پشتوانه همه خواست‌های ملت را ایمان و معنویت می‌دانند.
معظم له در ادامه این پیام جزئیات رابطه بین دولت و ملت را اینگونه تشریح می‌فرمایند: «این ظرفیت عظیم و مهم دست‌یافتنی است؛ ولی شروطی دارد؛ یکی از مهم‌ترین شروط عبارت است از همکاری‌های صمیمانه میان ملت و دولت؛ اگر این همکاری صمیمانه از دو سو شکل بگیرد، یقینا همه آنچه را که جزو آرزوهای ما است دست‌یافتنی می‌شود و آثار آن را مردم عزیزمان به چشم خواهند دید. دولت، کارگزار ملت است و ملت، کارفرمای دولت. هرچه بین ملت و دولت صمیمیت بیشتر و همکاری بیشتر و همدلی بیشتری باشد، کارها بهتر پیش خواهد رفت. باید به یکدیگر اعتماد کنند؛ هم دولت، ملت را به‌معنای واقعی کلمه قبول داشته باشد و ارزش و اهمیت و توانایی‌های ملت را به‌درستی بپذیرد، هم ملت به دولت که کارگزار کارهای او است به‌معنای حقیقی کلمه اعتماد کند.»
با نگاهی دقیق‌تر به بیانات ایشان و بازخوانی آنها که به ظاهر ساده می‌آیند چند نکته قابل توجه است که بدان اشاره می‌شود.
الف. مردم ایران پس از تجربه قرن‌ها حکومت استبدادی توانستند در یک قرن گذشته در نهضت مشروطه- به‌صورت ناقص- و انقلاب اسلامی- به‌صورت کامل- به مردم‌سالاری دست یابند و با گذشت بیش از سه دهه تجربه انتخاب مستقیم یا غیرمستقیم تمامی نهادهای اصلی و تصمیم‌ساز حاکمیت به این بلوغ رسیده‌اند که بتوانند نظام مبتنی‌بر مردم-دولت را بنا و پایه‌های آن را تقویت کنند.
ب. در علوم‌سیاسی چندین مدل برای ساختن جوامعی بر مبنای ملت-دولت وجود دارد؛ از جمله مدل اروپایی، مدل جهانی، مدل اوراسیایی که پس از جنگ سرد در کشورهای رهاشده از کمونیسم رواج یافت، مدل امپریالیستی، مدل تحمیل از بیرون و…. که با توجه به بازخوانی بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی و جزئیات هر یک از این مدل‌ها در می‌یابیم ایشان هیچ‌کدام از این مدل‌ها را برای ملت و دولت ایران مناسب نیافته و مدل جدیدی از ملت-دولت‌سازی را ارائه فرموده‌اند.
ج. معظم له با توجه به سابقه ربع قرن اداره حکومت و هشت سال اداره دولت در کشورمان و شناخت از ظرفیت‌های ملت ایران، همه آرزوها و آرمان‌های مردم جمهوری اسلامی را قابل تحقق می‌دانند، منوط به شروطی که تحقق شکل‌گرفتن رابطه اشاره شده بین ملت و دولت یکی از مهم‌ترین این شرط‌ها است.
د. جهانی‌سازی «پروژه» و نه «پروسه»ای است که به‌صورت سازماندهی‌شده ارزش‌های بومی بسیاری از ملت‌ها را در خود هضم کرده و در حال بلعیدن و محو سایر میراث‌های ارزشمند بشری است. در کشور ما نیز دلسوزان در عرصه فرهنگ، اقتصاد، روابط اجتماعی و… هشدار داده‌اند که اگر با هوشیاری و سرعت عمل وارد عمل نشویم، ممکن است این سیل ویران کن، بنیان‌های مهمی از ارزش‌ها و هویت ما را از جا برکند. تحقق هرچه سریع‌تر ملت-دولت‌سازی مقابله اساسی با این پروژه هدفمند شوم است. توجه به تجربیات کشورهای مختلف چنین نشان می‌دهد که «ملت- دولت» هنوز هم یک ابزار و سنگر مهم برای مبارزات استقلال‌طلبانه و ضد امپرپالیستی مردم جهان و یک رویکرد برای بسیج مردم در مبارزه برای آزادی و عدالت اجتماعی و برقراری یک نظام عادلانه جهانی به‌شمار می‌رود.
هـ. «توجه به معنویت و ایمان» به‌عنوان یک سرفصل و پشتیبان و نیز «همدلی و همزبانی بین دولت و ملت» دو رکن مهمی هستند که مقام معظم رهبری در ارائه مدل جدید خود مدنظر قرار داده‌اند. رعایت این نکات برای عبور از پیچ تاریخی توسط ملت و دولت در عرصه کنونی الزامی است.
امید است در نیمه باقیمانده امسال، شعار سال با همت بلند مردم و نیز کوشش‌های دولت خدمتگزار تحقق حداکثری پیدا کند تا ملت بتواند به آرمان‌های عظیم خود دست پیدا کند.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.